Kun je eerst toelichten wat er gebeurd is tijdens de razzia van Rotterdam op 10 en 11 november 1944?
‘Er worden dan ca. 52.000 Rotterdamse mannen tussen de 17 en 40 jaar weggevoerd waaronder ook mijn vader John Versluis. Net als mijn vader komen vele mannen in Duitsland terecht als dwangarbeider. De weggevoerde mannen maken verschrikkelijke en angstaanjagende situaties mee, maar ook de thuisblijvers verkeren in angst en onzekerheid. En de mannen zijn vaak voor het leven getekend. Ik wist dat mijn vader was weggevoerd, maar daar sprak hij na de oorlog weinig over. Te pijnlijk.’
Rotterdamse mannen worden tijdens de razzia afgevoerd. De kinderen en vrouwen op de foto zijn familieleden of andere Rotterdammers. (Bron: Fotocollectie Spaarnestad Onderwerpen. Nationaal Archief, Den Haag)
Waarom moet er een monument komen om de razzia van Rotterdam te herdenken?
‘Rotterdam is twee keer hard getroffen tijdens de Tweede Wereldoorlog en heeft tweemaal de spits afgebeten in Nederland. De eerste keer met het bombardement van 14 mei 1940. Rotterdam wordt als eerste Nederlandse stad door de nazi’s grootschalig gebombardeerd. De tweede keer met de razzia van Rotterdam in 1944, dan is Rotterdam de eerste Nederlandse stad waar de bezetter met een grote operatie mannen oppakt. Het bombardement heeft een mooi monument met De verwoeste stad, maar het ontbreekt in de stad aan een krachtig monument voor de razzia op een prominente plaats in Rotterdam. Dit terwijl de razzia grote impact heeft gehad op de dwangarbeiders, de achterblijvers en de nazaten van de dwangarbeiders.’
Jij bent na de Tweede Wereldoorlog geboren. Wanneer en waarom ben jij je gaan verdiepen in de geschiedenis van de razzia van Rotterdam?
‘In 2007 vlak na het overlijden van mijn ouders ben ik bezig het ouderlijk huis op te ruimen. Ik kom op zolder ook persoonlijke spullen van mijn vader tegen, waaronder een dagboek dat eigenlijk een agenda was. In dit dagboek beschrijft mijn vader ook de ervaringen die hij als dwangarbeider ondergaat. Hij schrijft in z’n dagboek in heel klein handschrift, waarschijnlijk om geheim te houden voor de Duitsers wat hij schreef. In mei 2008 heb ik mijn vaders dagboek ontcijferd en het verhaal gereconstrueerd. Ik heb dit toen ook aangeboden aan het Gemeentearchief Rotterdam en zij moedigen mij aan om het in boekvorm aan te bieden. Dat is uiteindelijk ook gelukt in 2010 met het boek In de voetsporen van een dwangarbeider.’
Het boekje dat René Versluis schreef gebaseerd op het dagboek van zijn vader (foto uit eigen beheer)Heb je toen rond 2010 al het idee gekregen dat er een monument moest komen?
‘Nee, de eerste aanleiding is de herdenking in 2018. Toen merkte ik dat er steeds meer ooggetuigen wegvallen en dat meer het besef komt dat de razzia van Rotterdam een belangrijke historische gebeurtenis is geweest tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat verhaal mag niet verloren gaan en het mag ook wel onder een groter publiek bekend worden.’
Welke volgende stappen heb je toen ondernomen?
‘Ik zoek dus naar manieren om de razzia van Rotterdam meer bekendheid te geven en wilde ook dat touroperators hier aandacht aan zouden schenken. Zodoende ben ik ook in oktober 2019 met jullie van idtours Rotterdam in aanraking gekomen. We komen al snel samen tot de conclusie dat het inderdaad mooi zou zijn als we speciale tours rond de herdenking kunnen realiseren, maar we komen ook snel tot de conclusie dat het erg mooi zou zijn als er een monument komt. Rond oktober 2019 word ik ook geïnterviewd door het AD en zij geven het artikel de kop ‘Zoon van dwangarbeider pleit voor speciaal monument voor slachtoffers razzia’. Ja, en toen ging het snel. Toen kwam ik in contact met Jan Willem Cleijpool, ook een zoon van een dwangarbeider. Het klikte direct en hij vond het net zo gek als ik dat er geen monument voor de razzia in Rotterdam te vinden is.’
Wat gebeurt er na de publicatie van het artikel?
‘Veel landelijke en regionale media reageren op dat artikel en andere media gaan er ook aandacht aan besteden. Ik ben sinds 2018 ook betrokken bij de herdenkingscommissie voor de razzia van Rotterdam en daar heb ik ook mijn wens geuit voor een monument. Ik word in diezelfde periode ook benaderd door Gemeentelijke Commissie Herdenkingstekens. Zij adviseren of ik een officieel verzoek wil indienen. Dit formele verzoek dien ik samen met Jan Willem ingediend en hiermee kan het gehele proces beginnen om een monument te realiseren.’
Wat zijn de eerste stappen die je neemt?
‘Het is belangrijk om een stichting op te richten en dat hebben we inmiddels gedaan. Vanuit de stichting kun je beginnen een breed maatschappelijk draagvlak te creëren en ook kun je vanuit de stichting de noodzakelijke sponsoren gaan benaderen. De gemeente Rotterdam helpt en adviseert ons, maar we dienen zelf voor de financiering te zorgen. Dat is ook het officiële beleid van de gemeente Rotterdam.’
Is het lastig om de financiering rond te krijgen?
‘Nee, geld is niet het grootste probleem. Iedereen die we spreken ziet in dat het monument er moet komen. We moeten wel ook de bedrijven opzoeken die bereid zijn een bijdragen te leveren, want een monument is een kostbare zaak. Bedrijven zien over het algemeen wel de maatschappelijke relevantie, maar ook een financiële ondersteuning is onmisbaar. Het is een belangrijke historische gebeurtenis voor de stad en het leeft nog steeds onder de ooggetuigen van de razzia en nazaten van de dwangarbeiders.’
Hoe weet je welk bedrijf je kunt benaderen als sponsor?
‘Het is noodzakelijk om een groot netwerk te hebben en de bereidheid om hierin te blijven investeren. Vanaf het moment dat ik mijn boek heb uitgegeven tot aan de dag van vandaag heb ik veel contact gehad met betrokkenen in Rotterdam. Ik heb kennis gemaakt met ambtenaren van diverse instanties, journalisten, historici, directeuren van musea en mensen die om een of andere reden betrokken zijn bij de razzia. En dat zijn er verbazend veel. Met een degelijk netwerk kunnen we ook de juiste adviezen krijgen op allerlei soorten gebieden en we constateren dat er een breed maatschappelijk draagvlak is voor een razzia monument. Hiermee zorg ik ervoor dat wij de juiste adviezen krijgen op allerlei soorten gebieden en dat er een breed maatschappelijk draagvlak wordt gecreëerd. Ook bij het benaderen van sponsoren is een groot netwerk van belang.’
René Versluis weet zijn persoonlijke verhaal onder de aandacht te brengen bij burgemeester Aboutaleb. De burgervader ontvangt hier het eerste exemplaar van het boekje geschreven door Versluis.
Een groot netwerk is dus van groot belang om dit project te laten slagen?
‘Ja, je hebt echt een groot netwerk nodig anders red je het gewoon niet. Ook Jan Willem gebruikt zijn netwerk om vragen uit te zetten en zaken voor elkaar te krijgen. Als je niet de juiste connecties hebt, kom je ergens onderop een stapel terecht als je een groot bedrijf aanschrijft. Het realiseren van een monument lijkt af en toe wel op een fulltime job waar je in je eentje al helemaal niet aan moet beginnen. Gelukkig heb ik Jan Willem ontmoet en werken we prettig samen. En veel mensen die we ontmoeten dragen een steentje bij. Je bent continu bezig om de gemeente, sponsoren en je achterban te informeren en allemaal op elkaar af te stemmen. Dit vereist wel wat diplomatie en doorzettingsvermogen.’
Het maatschappelijke draagvlak is aanwezig en de financiering lijkt dus mogelijk. Welke stappen moeten nog genomen worden voordat er een monument onthuld kan worden?
‘We zijn bezig met de praktische zaken om het monument te realiseren: waar gaat het monument komen en hoe selecteren we de juiste kunstenaar en wie kan het monument maken? Het bepalen van de locatie is belangrijk. Niet alleen omdat we willen dat het monument een prominente plaats krijgt. Het is ook voor de kunstenaar van belang dat die een idee heeft in welke omgeving zijn kunstwerk wordt geplaatst. De gemeente kijkt ook of het monument in de openbare ruimte zal passen. Het monument moet ook aan hoge artistieke eisen voldoen om als kunstwerk gekenmerkt te worden.’
Wie bepaalt welke locatie wordt gekozen en welk ontwerp wordt gekozen?
‘In principe doe je dit samen met de gemeente, maar ook samen met je achterban en sponsoren om voor dat brede draagvlak te zorgen. Wij dienen onze keuzes in voor een locatie, kunstenaar en ontwerp en de gemeente keurt onze keuzes. Maar door ons netwerk al in het voorstadium in te zetten, willen we ervoor zorgen dat dit proces soepel verloopt. Zo hebben we contact met planologen om inzicht te krijgen wat mogelijke locaties kunnen zijn voor het beeld en helpt Beeldende Kunst & Openbare Ruimte (BOKR) met het selecteren van tien geschikte kunstenaars waarvan uiteindelijk één wordt gekozen voor het uiteindelijke ontwerp.’
Het monument De verwoeste stad is een uniek monument. Anders dan het monument voor de razzia van Rotterdam, en vele andere monumenten, was het monument van Ossip Zadkine een geschenk van één bedrijf. De Bijenkorf schonk het. Hier was geen grote lobby voor nodig, de gemeente Rotterdam hoefde alleen dit monument te accepteren. Dat de Bijenkorf het beroemde monument schonk, komt ook naar voren op de plaquette van het monument. (Foto: Edwin Muller Photography)
Hebben jullie strenge eisen gesteld aan het ontwerp van het monument?
‘Nee, dit hebben we ook zoveel mogelijk open gehouden om zoveel mogelijk medewerking te krijgen en dit project tot een succes te maken. We hebben wel vastgesteld dat het monument de juiste emoties moet uitstralen die bij de razzia van Rotterdam en nasleep daarvan passen, zoals angst en veerkracht. Daarnaast moet de vormgeving een verrijking zijn van de kunst in de openbare ruimte van Rotterdam.’
Wordt het monument dit jaar in november onthuld met de jaarlijkse herdenking?
‘Dat wordt lastig door de huidige coronasituatie. En het is ook niet het belangrijkste doel dat dit jaar het monument onthuld wordt. Het is belangrijk dat het monument straks komt en dat het onthuld kan worden waar de overlevenden van de razzia bij zijn en de kinderen van de Rotterdamse dwangarbeiders. Daarnaast is het blijvend van belang dat de razzia van Rotterdam meer onder de aandacht komt onder een grotere groep. Dat kunnen we bereiken door samen te werken met de gemeente, verschillende scholen en met touroperators.’
Heb je vragen of opmerkingen naar aanleiding van dit artikel of wil je in contact komen met René Versluis? Stuur dan gerust een mail naar info@idtoursrotterdam.com. Als je meer wil weten over Rotterdamse oorlogsmonumenten, dan kunnen wij dit artikel aanraden en je bent ook van harte welkom om mee te gaan met onze Rotterdam Oorlog Rondleiding.
